Psychische kwetsbaarheid bij jongeren

Bednet stelt al enkele jaren een opvallende stijging vast van leerlingen die op school uitvallen omwille van psychische problemen en zich aanmelden bij Bednet. Sinds schooljaar 17-18 is het voor secundair onderwijs de meest voorkomende reden om Bednet aan te vragen. Het aandeel steeg van 27% van de Bednetters secundair onderwijs in schooljaar 17-18 tot 52% in schooljaar 22-23.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie lijdt één op de 7 kinderen en jongeren tussen 10 en 19 jaar aan een psychische aandoening (WHO, 2021). Ook in het Vlaamse SIGMA-onderzoek geeft 1 op 5 Vlaamse jongeren aan psychische klachten te ervaren, variërend van milde, tot matige of ernstige klachten.

Risico's op schooluitval verminderen

Leerlingbegeleiders zien in de praktijk verschillende patronen van aan- en afwezigheden bij deze leerlingen, van heel onvoorspelbare afwezigheden op school, tot een bijna vast patroon van regelmatige afwezigheden (bijv. 1 of enkele dagen per week afwezig), tot periodes van langdurige afwezigheid (bijv. meerdere maanden).

Daarnaast is er een groep leerlingen die erin slaagt om, ondanks hun problemen, toch altijd aanwezig te zijn op school. Psychische problemen ontwikkelen zich vaak heel geleidelijk en worden niet altijd even snel zichtbaar, wat volgens leerlingenbegeleiders een tijdige interventie bemoeilijkt.

Een aantal van hen merkt ook op dat artsen de afwezigheidsattesten in stukjes verlengen bij psychisch zieke leerlingen, wat scholen belemmert om tijdig gepaste ondersteuning te bieden. Vaker dan bij lichamelijke aandoeningen, ervaren ze onbegrip bij leerkrachten en medeleerlingen, waardoor leerlingen eerder terughoudend zijn om informatie over hun problemen te delen.

“Iemand die met zijn arm in het gips ligt, dat zie je. Of iemand die kanker heeft, dat weet je. Maar ik merk bij psychische aandoeningen dat je mensen echt moet overtuigen dat die leerlingen ook hulp nodig hebben.” - Leerlingbegeleider

Onderwijsondersteuning op maat

Scholen nemen heel wat initiatieven om onderwijsondersteuning te bieden aan deze leerlingen, van tijdelijke, tot langdurige of zelfs permanente maatregelen. Denk aan: aangepaste lesroosters, vermindering van taken en toetsen, extra ondersteuning via ingevulde cursussen of bijwerken in de huiswerkklas, of het inbouwen van online lessen via Teams of Smartschool live. In het buitengewoon onderwijs geven leerlingbegeleiders aan meer mogelijkheden te hebben dan in het gewoon onderwijs, bijvoorbeeld therapie of workshops op school aanbieden, of een rust- of prikkelarme klas inrichten.

Alle leerlingbegeleiders benoemen ook Bednet en TOAH als mogelijke maatregelen. Sommigen van hen beschouwen dit eerder als ‘laatste redmiddel’ als de eigen alternatieven uitgeput zijn of als de leerachterstand groot dreigt te worden. Ze zetten Bednet vooral in bij langdurige afwezigheden (minimaal 1 maand), die soms ook gepaard gaan met een opname in een residentiële voorziening.

De verschillende leerlingbegeleiders geven aan dat de onderwijsondersteuning altijd maatwerk is, er is niet zoiets als een ‘standaardpakket’. Vaak is het zoeken naar een evenwicht tussen het creëren van voldoende rust voor de leerling enerzijds en mogelijkheden blijven bieden om bepaalde eindtermen te behalen anderzijds.

Bednet lukt niet altijd

Hoewel leerlingenbegeleiders positief zijn over de flexibele mogelijkheden, de kwaliteit van het computermateriaal, en over de begeleiding en samenwerking met Bednet, zien ze toch ook allerlei drempels om Bednet succesvol te kunnen organiseren voor psychisch kwetsbare leerlingen. In de eerste plaats zijn de motivatie en draagkracht van leerling, gezin en leerkrachten belangrijk.

Leerlingenbegeleiders merken dat deze leerlingen vaak weinig tot geen energie hebben om uit bed te stappen, online lessen te volgen en leerstof op te pikken. Heel wat leerlingen willen niet zichtbaar in beeld komen in de klas, omdat ze zich niet goed voelen of niet anders willen zijn dan de andere leerlingen.

In de thuisomgeving blijken toezicht en hulp van ouders belangrijk voor het slagen van het Bednet-traject.

Daarnaast zijn er verschillende praktische en technische bezwaren. Hoewel ze het Bednet-systeem als eenvoudig in gebruik benoemen, zijn leerlingbegeleiders toch eerder terughoudend om Bednet op te starten bij leerlingen/ouders met beperkte digitale vaardigheden. Ze vinden Bednet ook minder geschikt voor praktijkvakken, in vergelijking met meer theoretische studierichtingen, of wanneer het Bednet-toestel frequent verplaatst moet worden tussen klaslokalen.

Leerlingenbegeleiders geven ten slotte aan dat Bednet-trajecten soms vroegtijdig stopgezet worden, om uiteenlopende redenen. Soms is de leerling onvoldoende gemotiveerd om de Bednet-lessen te volgen of is dit toch te belastend. Soms veranderen leerlingen van school of studierichting, kiezen voor een andere opleidingsvorm, zetten ze het onderwijs verder via de examencommissie, of gaan ze in opname.

Bednet nog altijd minder bekend voor psychisch kwetsbare leerlingen

Volgens de geïnterviewde leerlingbegeleiders is het vooral de school die Bednet voorstelt. Ze merken in de praktijk dat Bednet nog onvoldoende bekend is bij heel wat ouders enerzijds en dat het opvallend minder voorgesteld wordt bij leerlingen met psychische problemen anderzijds.

“Ik ben blij dat dit eens ‘in the picture’ komt, want Bednet is er niet enkel voor zieke kinderen die in het ziekenhuis liggen. Onze leerlingen vertonen schoolangst, sociale angsten en schooluitval. Dat is de reden waarom wij Bednet installeren.”

Enkele leerlingenbegeleiders stellen ook vast dat artsen, psychologen, therapeuten, ziekenhuisscholen en ondersteuningsnetwerken slechts sporadisch initiatief nemen tot Bednet. Het inschakelen van Bednet bij fysieke aandoeningen lijkt meer ingeburgerd.

“Psychiaters stellen TOAH voor, maar Bednet wordt niet altijd aangeraden bij een psychische kwetsbaarheid. Terwijl voor leerlingen met kanker, oncologen in het ziekenhuis gemakkelijker het advies lijken te geven om Bednet te doen.” - Leerlingbegeleider

Over het onderzoek

Dit onderzoek verkende de plaats van Bednet binnen het onderwijslandschap voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid in het secundair onderwijs. Het vormt, met de focus op het perspectief van leerlingenbegeleiders en scholen, een aanvulling op een eerder masterproef-onderzoek dat peilde naar het perspectief van ouders op het gebruik van Bednet voor hun kind.

• Het begrip ‘psychische kwetsbaarheid’ verwijst in het onderzoek naar de zeer ruime waaier van zowel psychische klachten als vastgestelde psychische aandoeningen waarmee jongeren kunnen kampen.
• In schooljaar 21-22 werden semi-gestructureerde interviews afgenomen bij 19 leerlingbegeleiders secundair onderwijs, met ervaring in het gebruik van Bednet voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid. De respondentengroep bestond uit een mix van scholen in het gewoon en buitengewoon secundair onderwijs, en met een studie-aanbod in de verschillende finaliteiten.
• De interviews werden geanalyseerd via een thematische analyse, gebruikmakend van de QUAGOL-methode.
• Het onderzoek werd goedgekeurd door de Sociaal-Maatschappelijke Ethische Commissie (SMEC).
• Referentie: Aerts, R. & Palmans, A. (2023). De positie van Bednet in het onderwijslandschap voor leerlingen met een psychische kwetsbaarheid. Een kwalitatieve interviewstudie naar het perspectief van secundaire scholen. [Niet-gepubliceerde masterproef]. KU Leuven.